नेपाली राजनीतिको नियति : हो भन्नेहरु उफ्रिदै गर्छन्, होइन भन्नेहरु …
–निनाम कुलुङ ‘मंगले’
राज्यले राष्ट्रियस्तरमा मनाउने विभिन्न कार्यक्रमहरुमा सरकार प्रमुख, राष्ट्र प्रमुख, राज्यका विभिन्न निकायका प्रमुखहरु र राज्य पक्षका मान्छेहरु धुमधामका साथ काठमाण्डौको टँुडीखेलको सैनिक मञ्चमा भेला हुने गरेका छन् । त्यस्ता कार्यक्रमहरुमा देशका शासक जात र शासक वर्गका मान्छेहरुले त खुशी मनाउने नै भए । जस्तै संंविधान दिवस, प्रजातन्त्र दिवस, लोकतन्त्र दिवस, बडादसैं, घोडेजात्रा आदि आदि । तर, उक्त कार्यक्रममा ‘सुझो न बुझो टिकी ट्याँस–ट्याँस !’ भनेझै विभिन्नि जातजाति र भाषाभाषीका केटाकेटीहरु (केही वयस्कहरु पनि)त्यस्तो कार्यक्रममा उफ्रीपाफ्री गर्न पुग्छन् । जसको काम भनेको संंविधान दिवस, प्रजातन्त्र दिवस, लोकतन्त्र दिवस, बडादसैं, घोडेजात्रा आदि आदि मनाउन उपस्थित भएका सरकार प्रमुख, राष्ट्र प्रमुख, राज्य पक्षका मान्छेहरु, तिनका हनुमानगिरी गरेर र झोलेपोके बनेर सरकार र, राज्यको केही हिस्सामा भाग शान्ति जय नेपाल ! गर्न पाएका हाम्रा भनिएका मान्छेहरु (आदिवासी जनजाति मूलका औंलामा गन्न सकिने केही व्यक्तिहरु) लाई मनोरञ्जन दिलाउने र खुशी बनाउने काम मात्रै हो । भन्ने नै हो भने, विचरा ती आदिवासी जनजाति र मधेसी मूलका केटाकेटी (भाइबहिनी) हरु वा भनौं कलाकारहरुले दिलाएको मनोरञ्जन वा भनौं उफ्रीपाफ्रीले सरकार प्रमुख, राष्ट्र प्रमुख लगायत खुशी भएर फर्कन्छन् । त्यस्ता कार्यक्रमको दृश्यहरु हरेकपटक विभिन्न टेलिभिजन च्यानलहरु र यु–ट्युबहरुमा राखिएको हुन्छ ।
गत असोज ४ गते पनि २०७२ असोज ३ मा जारी भएको संविधान चौथो वर्ष पूरा भएर पाँचांंै वर्ष लागेको अवसरमा संविधान दिवस मनाउन पाउँदा सरकार प्रमुख, राज्य प्रमुख, राज्य पक्षका मान्छेहरु र तिनका हनुमानगिरी गरेर, झोलेपोके बनेर र, अन्धभक्त भएर सरकार र राज्यको केही हिस्सामा भाग शान्ति जय नेपाल ! गर्न पाएका हाम्रा भनिएका मान्छेहरुभन्दा ती कलाकार भाइबहिनीहरु धेरै खुशी छन् ! झैँ देखिन्थे । त्यसैले उनीहरु मन खोलेर उफ्रीपाफ्री गरी रहेका छन् ! अथवा भनौं त्यही भएर उनीहरु मस्तराम भएर मनोरञ्जन दिईरहेका÷लिईरहेका छन्, नाचगानमा रमाई रहेका छन् । तर, नेपालमा जो जनताहरु असन्तुष्ट पक्ष भनी चिनिन्छन्, नेपालका आदिवासी जनजाति र मधेसी (राज्यको भाषामा सानो समूह !) ले भने सुरुदेखि नै विसं २०७२ साल असोज ३ का दिन जारी भएको दिनदेखि नै नेपालको नयाँ संविधान प्रति असहमति राख्दै विरोध प्रदर्शन र विरोधसभा गर्छन् । यो वर्ष पनि ‘असोज ३ कालो दिन’ भनी उनीहरुले जुलुस निकाने, असहमति रहेको बुँदाहरु जलाए र विरोधसभा गरे । सो गर्ने क्रममा ३ जनालाई राज्यद्धारा पक्राऊ गरियएको थियो । यसरी हेर्दा एक पक्षले विसं २०७२ साल असोज ३ का दिनलाई आधार मानेर नेपाल र दक्षिण एसियाको मात्रै नभएर विश्वकै उत्कृष्ट भन्दै धूपबत्ती गर्दै, मैनबत्ती बाल्दै संविधानको पक्षमा नारा जुलुस र जय, जय गर्दै संविधान दिवस मनाएका थिए भने राज्य पक्षका मान्छेहरुले नेपाल र दक्षिण एसियाको मात्रै नभएर विश्वकै उत्कृष्ट भन्ने गरेको संविधान विरुद्ध कालो दिवसको रुपमा सडकमा कार्यक्रम गरी ‘असोज ३ कालो दिन’ भनी कालो दिवसको रुपमा कार्यक्रम गरी कालो दिवस मनाई रहेका थिए ।
दुईखाले आदिवासीहरु सरकारी अर्थात् सूचीकृत ५९ (ग्रेट एट अर्थात् ठूलो समूह/धेरै जनसंख्या भएको र बाँकी थोरै जनसंख्या भएका जातिहरु) भए भने, सूचीकृत हुन बाँकी आदिवासी जनजातिहरु अरु एक खाले भए । जसले जे भने पनि यो वास्तविकता स्वीकर्नैपर्ने हुन्छ ।
हुन त विसं २०७२ को संविधान जारी भएदेखि नै राज्य र राज्यपक्षका मान्छेहरुले धुपबत्ती बालेर, मैनबत्ती बालेर, दिपावली गरेर, अबीर लगाएर ! हर्षोल्लासका साथ संविधान दिवस मनाउँदै आएका छन् । त्यसैले यो वर्ष पनि उनीहरुले जे गर्नुपर्ने हो, त्यही गरे । अझ यो वर्ष त राज्यले नै ३ दिनसम्म हर्षोल्लास र भव्यताका साथ संविधान दिवस मनाउन उर्दी जारी गरेको थियो । जसलाई केही बुद्धिजीवी, लेखक तथा आलोचकहरुले ‘लोकतन्त्रको युगमा पञ्चायत व्यवस्थाको पुनरागमनको भूतको झल्को !’ भनी आलोचना पनि गरेका थिए । सरकारको सो निर्णयलाई पञ्चायत व्यवस्थासँग दाँजेका थिए । त्यसो त संविधान दिवस मनाउनका लागि राज्यले आम नागरिकलाई सार्वजनिक बिदा दिएरै (कहिले १ दिन, कहिले २ दिन, सरकार प्रमुखको मुडअनुसार !) भव्यताका साथ संविधान दिवस मनाउँदै आएका छन् भने, आदिवासी जनजाति र मधेसीहरु भने सो दिनलाई (समूह सानो भए पनि) आफ्नो समुदाय र वर्गका लागि कालो दिन वा कालो दिवस भनी मनाउँदै आएका छन् । जे होस्, पछिल्लो पटक विसं २०७२ असोज ३ मा जारी भएको नयाँ संविधान, जो राज्य पक्षका मान्छे र नेपालका ठूला भनिएका राजनैतिक दल र तिनका नेता तथा उनीहरुको हनुमानगिरी गरेर र, झोलेपाके बनेर केही हिस्सामा भाग शान्ति जय नेपाल गर्ने आदिवासी जनजाति, दलित तथा मधेसीहरु र राज्य पक्षको वकालत गर्ने बुद्धीजीवीहरुको नजरमा नेपाल र दक्षिण एसियाको मात्रै नभएर विश्वकै उत्कृष्ट भनिएको संविधानको विरोधमा किन कालो दिवस नै मनाउने गरेका छन् त ? के उनीहरुले फगत विरोधका लागि विरोध गर्न मात्रै यसो गरेका हुन् त ? यहाँ एक चर्चा गर्ने प्रयास गरिएको छ ।
विसं २०७२ असोज ३ मा पछिल्लो पटक जारी भएको नयाँ संविधान, जो राज्य पक्षका मान्छे र नेपालका ठूला भनिएका राजनैतिक दल र तिनका नेता तथा उनीहरुको हनुमानगिरी गरेर र, झोलेपाके बनेर केही हिस्सामा भाग शान्ति जय नेपाल गर्ने आदिवासी जनजाति, दलित तथा मधेसीहरु र, राज्य पक्षको वकालत गर्ने बुद्धीजीवीहरुको नजरमा नेपाल र दक्षिण एसियाको मात्रै नभएर विश्वकै राज्यको पक्षमा वकालत गर्ने बुद्धीजीवीहरुको नजरमा नेपाल र दक्षिण एसियाको मात्रै नभएर विश्वकै उत्कृष्ट भनिएको संविधान जो छ, त्यसमा आदिवासी जनजाति विरोधी ११ वटा धाराहरु रहेका छन् । त्यस्तै विश्वकै उत्कृष्ट भनिएको हालको संविधानमा २९ वटा धाराहरु आदिवासी जनजातिहरुका लागि विभेदकारी छन् । विसं २०७२ को संविधानमा सबैभन्दा धेरै अर्थात् ३९ वटा धाराहरु आदिवासी जनजातिहरुलाई बहिष्करण गर्ने खालका छन् । उता ५ वटा धाराले भने नेपालका शासक मानिएका आर्य–खस समूहको जातीय सर्वोच्चतालाई साथ र सहयोग गर्ने खालका छन् भने, धारा २७४ ले ७ प्रदेशबाहेक एक इन्च पनि तलमाथि गर्न नमिल्ने आशय बोलेको÷उल्लेख गरिएको छ । मानौं कि, विसं २०७२ असोज ३ मा जारी भएको संविधानको धारा २७४ ढुंगोमा कँुदिएको अक्षर हो ! –सन्दर्भ स्रोतः अधिवक्ता शंकर लिम्बु, सचिव, लाहुर्निप ।
यस्तो हुँदाहुँदै पनि विसं २०७२ असोज ३ मा जारी भएको नयाँ संविधानलाई राज्य पक्षका मान्छे र नेपालका ठूला भनिएका राजनैतिक दल र तिनका नेता तथा उनीहरुको हनुमानगिरी गरेर र, झोलेपाके बनेर केही हिस्सामा भाग शान्ति जय नेपाल गर्ने आदिवासी जनजाति, दलित तथा मधेसीहरु र राज्य पक्षको वकालत गर्ने बुद्धीजीवीहरुको नजरमा नेपाल र दक्षिण एसियाको मात्रै नभएर विश्वकै राज्यको पक्षमा वकालत गर्ने बुद्धीजीवीहरुले विश्वकै उत्कृष्ट भनेर सुगा रटाई गरी रहनु भनेको साँढेको … झर्ला र … ला भनी पर्खी बसेको, कमारो बुद्धि भएको र झोलेपोके प्रविद्धि भएकाहरु नै हुन् । जो ‘हाँ मा हाँ’ गर्दै र ‘चोचोमा मोचो’ मिलाउँदै भाग शान्ति जय नेपाल गर्नमै मस्त÷व्यस्त छन् ।
खासमा त्यसरी राज्य र राजनैतिक दलको पक्षमा लागेका आदिवासी जनजाति मूलका नेता हौं भन्ने कपूतहरुको … घृणित कामकै परिणाम हो, गत अगष्ट ९ का दिन सरकारी अर्थात् सूचीकृत ५९ जातिहरुबीचमै अलगअलग रुपमा दुई समूहमा विभक्त भएर कार्यक्रम गर्न पुग्नु । यसो हुनुमा माथि शीर्षकमा भनिएझैंँ हामी नेपाली आदिवासी जनजातिहरुमा स्वविवेकले चल्ने प्रविद्धि नभएर कमारो बुद्धि र झोलेपोके प्रविद्धि हुनु नै प्रखुम कारण हो भन्न सकिन्छ । हुन त नेपालको आदिवासी जनजाति र समग्र आदिवासी जनजाति आन्दोलनको सन्दर्भमा भन्नु पर्दा नेपालमा तीन खाले आदिवासी जनजातिहरु रहेको स्वीकर्नुपर्ने हुन्छ । दुईखाले आदिवासीहरु सरकारी अर्थात् सूचीकृत ५९ (ग्रेट एट अर्थात् ठूलो समूह/धेरै जनसंख्या भएको र बाँकी थोरै जनसंख्या भएका जातिहरु) भए भने, सूचीकृत हुन बाँकी आदिवासी जनजातिहरु अरु एक खाले भए । जसले जे भने पनि यो वास्तविकता स्वीकर्नैपर्ने हुन्छ । हुन त सूचीकृत ५९ भित्रको ग्रेट एट अर्थात् ठूलो समूह/धेरै जनसंख्या भएको र बाँकी थोरै जनसंख्या भएका जातिहरुबीच पनि आपूm संलग्न राजनैतिक दल, आआप्mनो व्यक्तिगत स्वार्थ र, व्यक्तिगत टकरावको आधारमा केही मान्छेहरु एताउता गएको/भएको देखिन्छ । जस्तै डाक्टर ओम गुरुङ ग्रेट एट अर्थात् धेरै जनसंख्या भएको समूहका भए तापनि वर्तमान सरकारभन्दा फरक धारमा उभिएको देखिन्छ ।
निश्चय नै यो पंक्तिकार अरु जस्तो (केही व्यक्तिहरुको घमण्ड) दर्जनौं विषयमा डिप्लोमा, डिग्री, एमफिल र त्यति नै विषयमा डक्टरेट ! गरेको व्यक्ति नभएर स्कुलको ढोका समेत नदेखेको र क, ख, ग, घ, … समेत नपढेको व्यक्ति हो ! त्यसो भए तापनि यहाँ स्वर्गीय डाक्टर हर्क गुरुङले लेखेको ‘जनजाती सेरोफेरो’ नामक किताबको पाना नम्बर–२२ मा लेखेको (मैले पढेको !) जनजातीय बित्याँस उप शीर्षकको ‘जनजातीय विविधताको … । छिमेकी भारतको हामीमाथि ठूलो प्रभाव छ, … विविध पक्षमा । त्यस देशको गणतन्त्र दिवसमा प्रदर्शन गरिने विभिन्न झाँकीमध्ये सबभन्दा बढी उफ्रिने टोलीहरु हुन् पन्जाबको भाँगडा र नागाहरुको नाच । तिनीहरुमध्ये “हो” भन्नेहरु राजधानीमा उफ्रदै गर्छन्, “होइन” भन्नेहरु स्वशासनको लागि पड्कदै गर्छन् । हाम्रो पनि राजनैतिक पर्वहरुमा जनजातीय धार्मिक/सांस्कृतिक झाँकीहरु प्रयोग हँदै आएको छ, तर पड्कनु भने बाँकी छ ।’ भनी लेखेको हरफको याद आयो । सायद हर्क गुरुङले आप्mनो सो लेखमा स्वतन्त्र पञ्जाबको (खालिस्तान–स्वर्ण मन्दिर घटना) आन्दोलन र नागाल्यान्डको नागाल्यान्ड स्वतन्त्रताको आन्दोलनलाई इंगित गर्न खोजेका थिए । डाक्टर हर्क गुरुङ हालसम्म पनि जीवितै रहनु भएको भए समग्र नेपालको आदिवासी जनजाति आन्दोलन, विभिन्न राजनैतिक दलमा रहेका तर, आप्mनो जाति, भाषा, धर्म, संस्कार, संस्कृति र समग्र समुदायको हितको लागि केही न केही प्राप्त गर्नका लागि अधिकतम प्रयास गर्नेभन्दा पनि आप्mनो दल र तिनका नेताहरुको हनुमानगिरी गरेर र, झोलेपोके बनेर केही हिस्सामा ‘भाग शान्ति जय नेपाल !’ (व्यक्तिगत स्वार्थका लागि) गर्ने आदिवासी जनजाति मूलका नेताहरुप्रति कस्तो टिप्पणी गर्नु हुन्थ्यो होला ? उनीहरुलाई के भन्न चाहनु हुन्थ्यो होला ? कल्पना मात्रै गर्न सकिन्छ ।
थप जानकारी चाहिएमाः९८४९९८५९९७, ९८६२४३६०४९ ninamkirat123@gmail.com
